تتبع  و نگارش   :  برهان الدین « سعیدی » عضو شورای علمی مرکز مطالعات استراتیژیک افغان                   تاریخ نشر :    ۱۲مارج      ۲۰۰۸  میلادی

طریقت  مولویه  منسوب  بهمولانا  جلال الدين محمد بلخی ؛  فرزند بهاالدين الولد  سطان العلماء  ، که  در ششم ربيع الاول سال ( ۶۰۴ ) در شهر بلخ ( افغانستان ) متولد شد ه ، میباشد .       

جلالالدین محمد «  بلخی »  معروف به (مــولوی ) مثنوی سرا و شاعر معروف در قرن هفتم  هجری است  و در جمادی الاخر سال ( ۶۷۲ هجری ) در شهر قونیه  وفات کرد و جنازه او را در جوارمقبره  پدرش که موسوم به باغ سلطان یا ارم  باغچه  بود  ، بخاک سپردند .           

در روز تشبح  جنازه مولانا  « پیروجـوان ، فقیر و غنی  »  همه با هم  بر سر و سینه میزدند  و حتی  نصاری و یهود در پیش جنازه  او انجیل و تورات  میخواندند و تا چهل روز  سوگواری  ادامه یافت .  قابل تذکر است  که طریقت بنام «  مولویه »  و آئین  آن  بعد از وفــات مــولانا  توسط  فرزندش  بنام  « سلطان ولد » ترتیب  و تنظم  گردید  که موصوف مدت سی سال« طریقت مولویه » را رهبری کرد

از طریقه مــولویه  دوسلسله (  پوست نشینان و ارشادیه )  سر چشمه  گرفته  و  امتیاز  ظاهری این طریقت ، کلاه بلند درویشی است .     

پیروان  طریقه مــولویه  معتقد به  وحدت شهودی  هستند  و توجه  به وجد و سماع ، قول و ترانه  از مختصات آن است .                      

مولانا جلال الدين  محمد  بلخی به « قال و قیل »  اعتقاد داشت ،  ولی بعد از اینکه با  شمس تبریزی  ملاقات کـرد  به « احوال  »  نیز اعتقاد  یافت  که در مورد  چنین  نقل  می  کنند :    (  زمانیکه شمس  به روم  آمد ، و مولانا را ملاقات  کرد ،  مولانا در آن موقع  درکنار حوضی نشسته  و کتابی چند در نزد او بود . شمس از مولانا پرسید :   این چه مصحف  است ؟                     

مولانا گفت  : این ها را قال  و قیل  گویند ،  ترا با آن  چه کار ؟  شمس  کتاب ها  را در آب  انداخته  و مولانا  را متحیر ساخت .                                              

پس از  روی  تاسف  و تاثر روی  بدو کرده  گفت :  ای درویش  !  چندین  علوم   بود  که  دیگر  یافت  نمی شود ، فاسد و ضایع ساختی ؟                                      شمس  دست دراز کرده  ، کتاب ها را از آب بیرون آورد ، بدون  آن  که آب در آن اثر کرده باشد .       

مولانا از این مشاهده  پرسید :    این چه سری  بود  که به  ظهو ر  پیوست  ؟  شمس گفت  :  این ذوق و حال است ، ترا از آن چه  خبر ؟                             

                                  
پس از این  مولانا بلخی مـرید ، شمس تبریزی گشت  و مدت  شش  ماه  ب ا ایشان در خلوت صحبت  کرد ، و این ملاقات باعث  آن  شد  تا مولانا  به «  حال  »   نیز اعتقاد   یافت  .                             

کتب مناقب  مولانا  همه یک سخنند   که   وی   پس از  این  خلوت  شیوه  کار و رفتار خود را دگرگون  ساخت و به جای  پیشنمازی  و مجلس  وعظ  به سماع  و محضرغنای صــوفیان  نشست  و به  چــرخیدن   و رقصیدن  و دست افشاندن و شعر های عــارفه  خواندن   پرداخت .                                        

حتی یاران و شاگردان و خویشان مولانا با نظری غرش آلود  به شمس  می نگریستند و رفتار و گفتار او را بر خلاف ظاهر شریعت  می دانستند ازشفیفتگی  مولانا به وی  سخت  آزرده  خاطر  شدند  و به ملامت  و سر زنش  او  برخاستند   ولی  مولانا  سرگرم  کار خود   بود  و آنهمه  پندها و اندرز ها   در گوش او جز بادی نمی نمود .   ولی  با انهم  مولانا  چنین می گوید :

    در مدرسه  عشق  اگر قال  بود    ــ   کی فـــرق  میان قـال  با حال  بود               

      در عشق ندارد هیچ مفتی فتوی   ــ   در عشق  زبــان  مفتیان لال  بود                    

طریقه  مـولویه  در افغانستان  زمینه  نفــوذ  نه  یافت ،  ولی با آنهم  در بعضی ولایات  کشور،  بخصوص  (  کابل ،  بدخشان ، هرات  ،  غزنی  و  مزارشریف  ) شب  نیشنی های  معروف   به  بنام  (  مثنوی  خوانی   ) رواج   یافت  و همچنان  اکثریت   مـرد م افغانستان  با اثر  مهــم  مولانا  بنام     (   مثنوی معنوی )  معرفت  دارند   که   شاگردان   مـدارس دینی  و اقشار مختلف علمی  آن را مطالعه  میکنند و از آن حظ  و لذت  معنوی میبرند .

 رقص و سماع در طــريقه  «  مــولويه  »

مولانا جلال الدين محمد  «  بلخی »  رقص و سماع را در طریقت رواج داد و در رابطه  به آن چنین  گفته است :  ( چون مشاهده  کردیم  که به هیچ  نوع  به  طریق حــق مایل  نبــودند  و از اسرار الهی محروم  می ماندند  به طــریق  لطافت سماع  و شعر مـوزون  که طباع مردم  را موافق  افتاده است ، آن معانی را در خورد ایشان  دادیم  . )
بعد از وفات  مولانا ، فـرزندش  بنام   « سلطان ولد »  رقص  و سماع  را  كه پدرش با الهامات خود آنها  را پرورانده  بود ، رونق   بیشتر داد و بدین  اساس  پیروان  طریقت «  مولویه  » متعقد اند که رقص صوفیانه  شان «  رقص براى  خدا » است  و همچنان  چــرخ زدن  به مفهوم  حـركت  ستارگان  به  دور خــورشيد  و يا رقص  پروانه به  دور شمع می باشد که  این خود به معنی « فنا شدن  » در   راه خدا  براى وصول «  بصيرت » آن  حق تعالی  میباشد .                                        

 در اجرای  مراسم  «  رقص صوفیانه  » ، قالينچه  اى سرخ  رنگ که  نشانه  «  اتحاد  با عالم  شهود  »  میباشد ؛  انداخته  شده ،  بعـد از آن  که  شيخ   طریقت   در وسط   دايره اى « مریـدان  » قرار گرفت ،  محفل  با  تلاوت  قرآن عظیم الشان  و نعت شریف  آغاز میگردد  .                                           

نوازندگان  روبروى  «  شيخ   »  مى نشينند  و سكوتى  كه   در پى  تلاوت   قرآن   و نعت  بر مجلس سايه افگنده  با  صداى  طبل  شكسته  مى شود ، پس  از آن   تكنوازى  «   نى   » آغاز  میگردد  و « مریدان »   به  دنبال  « شيخ  »  در دايره  تالار  استاده   شده   و به  يكد يگر  بشکل  احترام ،  سر تعظیم  فرو می  آورند .                                                

 رقص با نخستين سلام « مرید » آغاز  مى شود و با بوسه اى بر دست  «  شيخ  »  از او براى سماع  اجازه  مى طلبد  و مرشد  سماع  ، او را به جاى خود رهنمايى  مى كند.       نوازندگان و خوانندگان  شروع  به خواندن مى كنند ، «  شيخ  » در جاى  خود  ايستاده  و مریدان  بر دور او باز مى شوند ، مى چرخند و آهسته  ذكر «  الله ، الله ، الله  »  را زير لب  تكرار مى كنند .  

اين بخش  از محفل که  تقريباً  «  ۱۰دقيقه  »  طول  میكشد ،   براى  «  چهار بار » تكرار میشود  و در چهارمين  سلام  شخصآ «  شيخ »  نيز به  رقص ملحق  میشود 
                                  

دراین نظم خورشيد ؛ البته  « شيخ »  بمثابه  « خورشيد »  و « مریدان » به بمثابه  «  ستارگـان  » تشبیه  شـده  که به  دور خـود  و به  دور « شيخ  »  چرخ  می زنند  وهمچنان در حالت  چـرخ  زنان همه  باهم   دست راستشان  را  براى  كسب  رحمت الهى  به  سوى آسمان  بلند  کرده  تا  آن  را  به   « قلب »  خود انتقال دهند  و به همین شکل با پايين آوردن  دست چپ از «  قلب »  به سوى  زمين ؛ میخواهند  « زمین  »  را نیز از رحمت الهى ،  سيراب  سازند .                                         

هنگامى  كه  يك نفر  پاى  خود  را محكم  به   زمين  مى كوبد ،  ديگرى  دنباله  كار او را  مگيرد  و رقص را ادامه  مى دهد  که دراین  موقع  فراز  و فرود  پاى  راست  دائماً  با  ذكر  نام «  الله ، الله، الله  »  همراه است.                                                                                 

            تهیه و ترتیب : برهان الدین   سعیدی

said-afghani@gmx.de
stratgeitudies@csyahoo.com

د سعید افغاني د سولی او تفاهم نشراتي ارګان  
 د نشراتي بورد  تر څـارنی لاندی  خپریږی .

  مؤسس        :  د حق دلاری کلتوري مرکز
 مسؤول مدیر   :  برهـان الدین  « سعیدی »

د تأسیس کال