علامه دوکتور محمد سعید «  سعید افغانی »  زمــونږ د هیــواد  مشهور عــالم ، لیکوال ،  مــولف،  استاد  او اجتماعـــی  شخصیت و  چـه  تل یی  د سولی ،  تـرقی ،  وروری ، برابری او تفـاهم  لپـاره  مبارزه  کـوله ، د دی نومیالـی  پوه دروند  نــوم هم  په وطــن کښی   او هــم  د نړی  په  نورو  هیوادونــو کښی  خپور او مشهور دی .

محمد سعید په کال  ۱۳۰۰هجری شمسی ( ۱۹۲۲ میلادی ) کی د لغمان ولایت د خیر آباد  په کلی  کی ژونــد ته  سترګی  پرانیستی ،  هغه  د خپل  د  پـلار  مولانا  غازی عبدالمجید  « رحمهّ الله علیه »  چه  د خـپل  وخـت  له  مشهور مجاهدو ،  مــدرسانو  او هــم  د لغمان  ولایت د تیګړو د ښار د جامع جــومات خطیب او د  قادری طریقی  د  مشهورو  ماذونانو څخه و ، او هـم د نــورو مخـورو روحانیونو نه  څخه ، خپلی لو مړنی زده  کـړی  وکړی  او هملته  ښایسته  ښه  مـلا  شو

 وروسته  بیا   محمد سعید  د کابل  د عـربی  دارالعلــوم   ته  شامـل  شــو ،  کله  چه  په  ۱۳۲۵هجری شمسی کال  دغــی مدرسی  نه  فارغـــیده  او  په سریی  د مولوی توب پکړی و تـــړله  شوه ،  د  خـارق الـعاده  استعداد په  اساس  سمدستی  همـــد لته   د استاد  په  حیــث  (  کادر علمی  ) مقــرر  شو ،  او بــیا د ننګرهــار د نجم المدارس  د مدیر په  حیث  و ټاکـل  شو .  یو څه  مـوده  د پوهنی  او روزنی   د وزارت  د مسلکی  تدریساتو غـــړی شو  او بیا بیرته  د نجم المـدارس  مـدیر  او وروسته  د حبیبیی  لیسی  ته  د دینی  علومو  ښوونکی  په  حیث را  بدل  شو .

 سعید افــغانی  پـه  ۱۳۴۲هجــری شمسی  کـال  مصــر ته  ولاړ او تـر ۱۳۴۷ هجـری شمسی کــاله  پـــوری  په «  جامة الازهر »  کښي د فلسفی او الهیاتو  په  زده   کـړه بوخت و، او  څه مـوده  په قـاهره کی د پښتو رادیو یی خپرونو  نطاق او آمـر هم و .  

سعید افــغانی همدلته یی د هیواد  تاریخ  نړیوالو او  عربی  نړی ته  پراخه  ور مـعرفی  کـړ او خپله  یی هم  د عربی  نړی  له  هغو  آثــارو  څخه   چی  د افغانستان  او افغــانی  شخصیتو نو  په هکله  لیکل  شوی وو  خپلی تاریخی  څیړنی  مخته بو تلی ،  ده  په ( پښتو دری  او  عربی )   ژبو  آثار ولیکل او  په  هـغو  دوو مشهورو  آثار و سره  چی  د سید جمال الدین افغـــان  او خواجه  عبدالله انصـــار په هکله یی په عــربی ژبه  ولیکل  دغـو دو ځانګړو افغانی  شخصیتونو ته   چی یویی د سیاست او فلسفی د ډګــر وتلی  شخصیت  و او بل یی په تصـوف کــی  ځانکړی مقام  در لود تلپاتی  والی و با ښه . وپه خاص ډول هغه د اسلام  دیـن  چه د  « عشق ، محبت ، عاطفی ، صلح او سلم »  پر بنیاد  ؛  اسمانی  دین   دی ،  بشریت  ته ور  معرفی  کـړ .

سعید افغانی  د  خدای  استعداد   په اساس  په  څلورنیمو  کالو کي  د   الازهر  پو هنتون  څخه  «  لیسانس ، ماستری و   دوکتورا )  واخسته  او وطن ته راستون شو ،  نو لومړی  د  عالی دارالمعلمین  د استاد په ټوګه  دنده  تر سره کړه او بیا ورسته د کابل  پولی تخنیک   ته ولاړ . 

د هغه  ملی ،  ټولنیز ، عدالت  خوښونکی  شخصیت  هغه  وخت  ښه  و ځلید   چی  دی  د  کابل  پوهنتـون او  کابل   پولی تخنیک  ته عمــدتآ د  تـاریخ  د استاد  په توګه راغـی ، او  د وخت د محصلانو او استادانو د دموکراتیکو  مبارزو  له  لړی  سره  د خــپل  دینی  او مذهبی  مقام  له ساتلو سره  سم  یو ځای شو  او  همـدلته  د  کابل  پوهنتون  د استادانو  له  خـوا  دهغه  وخت  داستادانو  د اتحادیی  غـړی او بیا  د عـالی  شورا  د مـرستیال  په توګه  انتخاب  شــــو

استاد سعید افغانی  د کابل پوهنتون ، کابل پولی تخنیک  او عــلی دارالمعلمین د استادی په وخت کی  د ځـــوانـو محصلانو او استادانـو له  ځانګړی احترام څـخه برخمن  ، او هـغوی ته  به یی  د ژونـد او مبـارزی په هکــله  د ارزښت وړ مشوری ورکـــولی ،   د ده ټو لنیز 
شخصیت دومـــره اوچت و چی  آن  دښمنان یی  هــم د ده  په  وړانـدی سر ټیټولو ته  مجـبور
و .

واقعیت دادی چی  د روحانیت په مقام  کی داسی اشخاص لکه د  علامه سعید افغانی ، په څــیر مــونږ ډیر کم  پیژنو  ځکه دی  هم عالم  و هم روحانی ، هم ملا و  او هـم خطیب ، هــم سیاست مـدارو او هم  پخپله  لیاره کی ریښتنی ، هم  په فلسفه کی  وارد و او هم  په الهیاتو کی، ده هم  په دینی علوم کی لاس  درلوده او هم  په اجتماعی علوموکی،  دی هـم  محقق وو  او هـم  ژورنالیست  ،  لنډه  دا  چی  دی  خپل  رولیی  د یـو واقـعی  افغان  او واقعی  مسلمان  په حیث  په  نړیواله  سطح  کی  ولو با وه ، او هم  پیشقدم  وو .

 عـلامه  سعید افغـانی  له  بشری ټولنی  سره له  هـر ډول  تو پیر  او تبعیض  پر ته مــه درلـــوده  او د نـړی والـی  سولی  یو پیژنـــدل شــوی  مبــارز و ، ده  نه  یــواځی  په زیاتـو نـړیوالـو  هــغو سیمینارونــو کی  بـرخه  واخیسته  چی سولی  ته  وقـف  شوی و او پــی  مبارزی کـــی  یی   د  ابــوعلی  ابــن سینا  زرمی  کــالیزی  جــایزه تـر لاسه کـړه  بلکی  ده د« هستوی جنګ »  ترم لانـدی یـو داسی  ژونـدی اوعلمـی تحقیقاتـی اثر ولیکه  اوچاپ شو  ،   چی ننیی   د سولی  په  برخه کی د لیکل   شوی آثار له  ډیری غـو ره  نمونی  څخه  ګڼلی  شـو،  دغه اثر  اوس په  ملی او نړیواله  سطحه یو تحقیقاتی  منل شوی  اثر   ګڼل  شویدی .

ــ  شيخ الااسلام عبدالله الانصاری الهروی، په عربی ژبه ، چاپ  1967              

ــ نابغة الشرق سيدجمال الدين الافغانی ، په عربی ژبه  چاپ    1967.                        

ــ د شرق نابغه سيدجمال الدين افغاني ،په پښتو ژبه  ، چاپ 1355   .                        

ــ افغانستان ، تاریخآ  و حضارتآ  و کفاحآ ،په عربی ژبه  ، ناچاپ .                           

ــ العقیده الاسلامیه وآرا المعتزله والاشاعره والماتر یدیه و اختلافاتهم

ــ الاشارات و التبهات  ابن سينا، په   پښتو ژبه   ،   چاپ 1359 .                             

ــ  تفسير ، د یو لسم ټولګی لپاره  په  پښتو ژبه   .                                                

ــ  تفسير ، د یو لسم ټولګی لپاره په    دری  ژبه  .                                                

ــ  عقايد    ،     درسی  کتاب .                                                                        

 ــ  منطق ــ   درسی   کتاب .                                                                             

ــ  اساسات  اسلام به نګاه علم  و فلسفه  ــ    د دارالمعلمین 13صنف لپاره.

ــ  اساسات اسلام از نگاه علم و فلسفه،   د دارالمعلمین 14  صنف لپاره.

ــ  کلتوراسلام از نگاه علم و فلسفه،  په دری  ژبه  ، د  1349 کال  چاپ .

ــ  مختصر تاريخ افغانستان و دول متمدن اسلام .  پوليتخنيک کابل   .                       

 ــ محمد« ص» رهبربزرگ اسلام،  د    1363    کال ــ  چاپ.

ــ  پلاروطنه ملی جبهه او يا دلته د تولنيزوستونزو د حل لار، د 1362 کال چاپ .

ــ  خطر جنگ هستوی ،  په  دری  ژبه  ، د  1363 هجری شمسی کال چاپ  .                 

ــ  انـدرزونه  ــ   په  پښتو ژبه ، ناچاپ                                                              

ــ  آداب قاضی   ،  په  دری  ژبه  .                                                                    

ــ و الصلح خير، صلح و آرامش از ديدگاه اسلام ، د  1362    کال  چاپ .                    

ــ زندګی مسلمانان   ، په  دری  ژبه    د  کال   1363 چاپ .                                         

ــ انـدرزونه  ــ   په  دری ژبه ، ناچاپ                                                                  

ــ در باره  ادیان و دین اسلام  ،  په  دری  ژبه  ــ  ناچاپ                                      

ــ   اخلاق و فلسفه  ، په دری ژبه  ناچاپ                                                            

ــ د نجات او کاميابي لپاره علم او فلسفي له نگاه، د  1370   کال چاپ .                         

ــ امراض  روحی  و معالجه آن  ــ  ناچاپ                                                            

ــ الاخــلاق و التصوف  ـ     په عربی   ژبه  ،  ناچاپ                                             

ــ سفر  ،    د ۱۹۸۲میلادی کال  چاپ.                                                                    

ــ خلاصه اندرزها و نصایح سودمند برای ستاژیران قضا ، د ۱۳۵۴کال چاپ.                 
       

ــ  ارکان ، شرایط  و احکام نکاح ــ     ناچاپ .                                                     

ــ طبیب بګو مرضم چه و چاره چیست ؟  ،  ناچاپ .                                              

ــ  مبادی  اسلام ،   د  ۱۳۶۹ کال  ـ  چاپ .                                                                

 ــ  حاکمیت  انقلابی ،  نا چاپ .                                                                        

ــ   تعبیر  ــ   په  پښتو ژبه    ــ  ناچاپ .                                                             

ــ د باختر اطلاعاتی اژانس مطبوعاتی مصاحبه ـ  د ۱۳۴۷ کال  .                                

ــ انقلابی  افکار ، هڅی او هیلی  ــ  ناچاپ .                                                        

ــ  زمـــا ژوند   ــ    ــ ناچاپ.

سعید افغانی  د دوه  زرونه  زیات مذهبی ، فلسفی ، تصوفی ،  اجتماعي و ادبـی  مقـالی  لیکلی  چه  په  خاص  ډول  دی    «  انيس ،  هيـواد،   پامير ،  کاروان  ،  ننگرهار ،  پيام حق  و قضا  »   په  روز نامو او مجلو کی  خپری  شوی  دی .

عـلامه  سعید افغانی  د ۱۳۶۳ د حوت په  او ومـه «  د  ۱۹۸۵د  فبروری ۲۶ مه »  د افغانستان د طـبی علـومو اکـادمی  په رغتون کښی  ؛  مهـربان ،  خواخوږی  او تپـاند  زړه   و دریـد  او  په سبایی  په  کـابل   کښی ، د  جـابرانصار  « علیه الرحمة »  د مـزار تــر څنګ ، د شهــدای صالحیـن  په هــدیره کښی  په  درنـاوی خـاوروته  و  سپارل  شـو .